TUVALET EĞİTİMİNDE KAKA TUTMA SORUNU

Tuvalet eğitiminde kaka yapmaktan korkma çocuklarda sık karşılaşılan bir sorundur. Tuvalet eğitiminin kazanılan dönem olan 2-4 yaş aralığında kaka tutma problemi çok sık görülebilmektedir ve bu durum ebeveynleri oldukça tedirgin etmektedir. Bu süreçte çocuğu genetik, çevresel ve psikolojik bir çok faktör etkilemektedir. Bu dönemde çocuk kaka yapmayı vücudundan bir parçayı dışarı atıyormuş gibi algılar ve tedirginlik yaşayabilir. Tuvalet eğitimi sırasında ebeveynler ya da bakım veren ısrarcı ve tehditkar olmamalı, çocuğa sevgiyle ve anlayışla karşılamalıdırlar. Israrla ve cezayla karşılaşan çocuk kakasını ebeynlerine karşı bir silah olarak kullanmaya başlayabilir. Bu yaşlarda inatçılık geliştiği için çocuk tuvalet eğitiminde ısrarcılıkla ve cezayla karşılaşırsa tuvaletini çok uzun süreler tutmaya ya da uygunsuz yerlere yapmaya başlayabilir. Uzun süreler tuttuğu takdirde de kabızlık vs. gelişebilir. Çocukta, travmatik bir deneyim( cinsel taciz, şiddet, aşırı korku vs.) yaşadıktan sonra da kaka problemleri görülebilmektedir. Aynı zamanda tuvalet eğitimine olması gerekenden erken ya da daha geç dönemde başlamak da çocukta bu tarz problemlere yol açabilir. Tuvalet eğitiminden önce kakasını yaptığı zamanlarda çocuğa öfkeyle yaklaşılması tuvalet eğitimi yaşına geldiğinde tuvaletini yapmaktan korkmasına ve kakasını tutmasına, daha sonra da uygunsuz yerlere bırakmasına neden olabilir. Çocuk tuvalet eğitiminde zorlanılmamalı, tuvaletini yaparken rahatsız etmemeli ya da acele ettirilmemeli, gerekirse kakasını yapamama durumundaysa kendi başına ve doğru yere yaptığı her deneyiminde ödüllendirilmelidir.

Çocukta beslenme düzeni de kaka tutma sorununa işaret edebilir. Gerekli su ve sıvılı gıdalar alınmadığı takdirde çocuk kakasını yaparken zorlanma ve acı yaşayacaktır ve bu da ona kakasını yapmasında olumsuz deneyimler yaşatacaktır. Bu sebeple de çocuk kakasını yapmak istemeyecek ve tutmaya başlayacak, bu durum kronikleşmeye başlayacaktır.

Çocuk için kaka yapma deneyimi kontrol bende hissi yaratır ve kendine özel bir şey yaratmış olma duygusu uyandırır, çocuk özerklik kazanmaya başlar. Bu hisse ve duyguya olumsuz müdahaleler çocuk da kaka tutmak ‘’kontrol bende senin dediğini yapmayacağım’’ sinyaline dönüşebilir.

KAKA EĞİTİMİ NASIL VERİLİR?

Tuvalet eğitimi çocuğun kişilik gelişimini de etkileyen bir süreçtir. Bu eğitime yanlış açıdan yaklaşmak hem bu kazanımın kazanılmasını geciktirir hem de kişilik gelişimini olumsuz etkileyebilir. Genel olarak tuvalet eğitimi 18-24 aylar arasında başlayabilir fakat bu demek değildir ki her çocuk bu dönemde başlayacak yani bu dönem her bireyde farklılık gösterebilir. Tuvalet eğitiminin verilebilmesi için hem çocuğun gerekli kaslarının gelişmesi hem de zihinsel gelişim olarak bu kazanımı kazanabilecek düzeye gelmiş olması gerekir. Tuvalet eğitimine başlayabilmek için çocuğun buna hazır olup olmadığını gösteren belirtilere dikkat etmek gerekir. Aynı zamanda kız çocukları erkek çocuklarına göre tuvalet eğitimine daha erken bir dönemde hazır olabilmektedirler. Çocuklar yürümeye başladıklarında, dik oturmaya başladıklarında bebek bezi artık çocuğu rahatsız etmeye başlar, pantolonunu çekiştirip çıkartabilir. Çocuklar bu dönemlerde tuvalet eğitimine hazırlanmaya başlarlar, ebeveynlerinden tuvaletle ilgili konuşalar duydukça bu duruma aşina olmaya başlarlar. Bazen de çocuklar tuvaletleri geldiği hakkında ebeveynlerine bir şeyler anlatmaya, söylemeye başlarlar. Bunlardan sonra ebeveyn ya da bakım veren lazımlık kullanımına geçebilmektedir. Lazımlık çocuğun ulaşabileceği bir yerde olmalı ve kesinlikle banyoda tutulmalıdır. Çocuğun sevdiği oyuncakların da banyoda bulunması onu tuvalete alışmasına yardımcı olabilir. Çocuk artık belli bir düzen dahilinde yemek yiyorsa yine belli bir düzende kaka yapacaktır bu saatlerde çocuğu lazımlığa götürmek uygun olacaktır. Çocuk kendi başına lazımlığa gittiğinde ödüllendirilebilir( maddi ya da manevi ödül). Çocuk bazen lazımlığı tutturmayabilir, yetişemeyebilir bu durumlarda çocuk kesinlikle azarlanmamalı, hoşgörüyle karşılanmalı, bu başarısızlığın üzerinde çok durulmamalı yine düzgünce yaptığında ödüllendirilmelidir. Aksi takdirde çocuk bu başarısızlığı gözünde büyütüp olumsuz bir benlik algısı geliştirebilir.

KAKA TUTMA PROBLEMİ NASIL ÇÖZÜLÜR?

Öncelikle çocukta fizyolojik bir sorunun olup olmadığının anlaşılması için aile çocuğu ilgili doktora götürmelidir. Çünkü kaka tutma bağırsak sorunlarından, beslenme düzensizliği ve yetersizliğinden vs. olabilmektedir. Eğer sorunun altında yatan neden fizyolojik değilse bir psikiyatriste, psikoloğa ya da pedagoga gidilerek yardım alınabilir.
Psikolojik sebeplerden biri olarak çocuk kötü bir tuvalet eğitimi yaşadıktan sonra kakasını tutma eğilimi göstererek bunu alışkanlık haline getirdiyse sürekli kaka tutma sonucu kaslarının yapısında da bozulma olacak ve bu durum ciddileşecektir.

Bu durumun psikolojik tedavisinde aile çok önemlidir çünkü çoğu kaka tutma vakasında durum aile tutumuyla ilgili çıkmaktadır. Aile aşırı mükemmeliyetçi ve ısrarcı ise bu durum değiştirilmelidir. Çocuk aile içinde hor görülmemeli bir iş başardığında övülmeli, takdir edilmeli, mükemmeliyetçi davranılmamalıdır. Tabi ki çocuk yaptığı bir çok şeyi ilk defa yaptığı için ondan mükemmel davranmasının beklemek gerçekçi bir tutum değildir. Çocuk stres altındayken kakasını tutuyor olabilir, aile içerisinde stres yaratan durum ortadan kaldırılmalı ya da çocuğun önünde ya da duyabileceği yerde bu tarz stres yaratan durumların yaşanmaması için aile elinden geleni yapmalıdır.
Aile içinde ya da dışında çocuğu mahcup edecek şekilde bu kaka tutma problemi üzerinde konuşulmamalıdır. Veyahut çocukla yeterince ilgilenilmiyorsa ve çocuk kaka tuttuğunda herhangi bir tepki ya da ilgi görüyorsa bu durumu ilgi görmek için kullanacaktır. Bu yüzden kaka tutma sorunu üzerinde çok durulmamalı, tuvalet dışındaki zamanlarda da çocukla bolca vakit geçirilmelidir.

Kaka tutma sorununda bir diğer önemli faktör cezadır. Çocuk kakasını yapmaya başladığı ilk dönemlerde ya da başarısız olduğu zamanlarda ceza ile karşılanırsa kaka yapmaktan korkacak, tutmaya başlayacak ve özgüvenini oluşturamayacaktır. Kaka onun için bir bağımsızlık sembolü, kendine özgü bir şeyler yapma veya yaratma deneyimidir. Çocuk deneye deneye öğrenecektir, bu deneyimleri ceza ile karşılandığında kendi özerkliğini kazanması zorlaşacaktır.

Kakasını yapmak istemeyen çocuğa ne yapmalı? Diye bir çok aile merak edip çıkmaza girmektedir.
Aileler Ne Yapmalı;
• Çocuğa baskı yapılmamalı
• Uzman desteği alınmalı
• Çocuğun yakın geçmiş bir travması var mı?
• Çocukla kaliteli zaman geçirmeli
• Kaygı ve stres var mı?
• Çocuğa kızılmamalı

OYUN TERAPİSİ

Oyun terapisinde, çocuk için oyunun anlamından ve oyun gücünden faydalanarak çocuğun iç dünyasına dair fikir veren güvenli bir oyun ortamı sağlanır. Hümanistik bakış açısına göre oyunun kendisi başlı başına çocuk için iyileştirici bir güce sahiptir. Oyun terapisindeki oyun odasına çocuk için her türlü oyuncak vardır, çocuk hangisiyle oynamak isterse onla istediği gibi oynar ve terapiste olan güveni oluştukça terapisti de oyun içerisine dahil eder. Oyun terapisi içerisinde çocuğun hangi oyuncakla nasıl ilgilendiği terapiste, çocuğun iç ve dış dünyası hakkında önemli bilgiler verir.

Oyun terapisi kaka tutma problemini çözen bir terapi yaklaşımıdır.
Çocuklar oyun odasına alıştıkça yaşadıkları olumlu ve olumsuz yaşantıları ve duyguları buraya taşımaya, oyun içerisine aktarmaya başlarlar. Çocuk kendi sorunlarını oyun içerisine yerleştikçe aslında kendi çözüm becerilerini de geliştirirler ve işte bu yüzden de oyunun kendi başına bile iyileştirici olduğu var sayılır.

Oyun terapisinin içinde terapistin görevi çocuğun oyun sürecine yargısız bir şekilde dahil olarak ona koşulsuz saygı ve güven sağlamaktır. Burada yargılanmadan ve düzeltilmeden istediği gibi oynayan çocuk hikayelerle, oyuncaklarla problemini anlatmaya başlayacaktır. Oyun odasındaki her bir oyuncak önemli ve farklı anlamlar taşır, bunlardan yola çıkarak terapist de çocuğun dünyasına girer ve iyileştirici bir ortam sağlamaya çalışır.

Oyun terapisi 2-11 yaş arasına uygulanabilir. Çocuklar 2-2.5 yaşlarından itibaren sembolik oyunlar oynamaya başladıkça oyun terapisi de uygulanabilir hale gelir. Oyun terapisi içerisinde kaygı, korku, çekingenlik, saldırganlık, uyku, yemek sorunları, tuvalet sorunları, yaslar ve kayıplar, travmatik deneyimler, evlat edinme, ebeveynlerin boşanması vb. durumları yaşayan çocuklar için uygulanabilmektedir.

Oyun terapisinin süresi var olan soruna ve şiddetine bağlıdır ve bu süreci çocuğun gelişimi ve terapinin nasıl işlediği de etkilemektedir.